Kamis, 15 Mei 2014
Oleh : Iwan Yusi
SANJA ari. Langit nang kaya bakalir: habang, nyarak, bacampur habuk.
Burung tinjau tarabang saling randahan. Suaranya nang kaya tatangar.
Burung tuti hinggap di rapun hanau di higa rumah Gariwai, nang hanyar
bulik bakabun.
“Nangapang ti, Gariwai, pinda pusang?” Abahnya batakun.
“Kabun gumbili habis dibulangkir babi!” Gariwai manimbai cangkul parak palatar, sangkal.
“Ulahakan kandang kuliling kabun.”
“Hudah, Bah ai. Hudah bakandang haur. Tagal, babi tuti maakal!
Kandang rusak ditampuhnya! Habis akal hudah, nah,” Gariwai mamusut paluh
di dahi ka baju tilasan.
“Basabar ha, Nak ai. Mandi gin dahulu. Ari parak Magrip, nah.”
Langit kadap. Angin dingin. Urang naikan ka rumah. Anak katutupi cacaricit di batang tarap.
Gariwai duduk hadap lampu samprung nang diandak di lantai. Abahnya
basandar ka tawing halat, paparupus baruku. Hanyar mantuk makanan. Uma
Gariwai babasuh piring di pambanyuan.
“Isuk, imbah Asar, tunggui kabun ikam. Bawa nia, nah,” jar Abah
Gariwai, manyurung tumbak. “Tagal, jangan dihilangakan. Niti tumbak
pusaka, paninggalan kai ikam. Apik-apik maharagu.”
Gariwai unggut-unggut.
Isuknya, imbah Asar, Gariwai hudah di kabun. Inya singhaja basimpan
di higa rapun kuwini nang ganal. Kada lawas, kadangaran bunyi batis babi
datang. Bapuluh-puluh ikung, bajurut masuk kabun!
“Huuaaaaahhhh....!!!“ Gariwai kuriak-kuriak mausah babi tuti sambil manyasah wan tumbak.
Mandangar Gariwai bakancahung saling nyaringan, babi-babi tuti
bukahan katakutanan. Tagal, nang ngaran hudah kasarikan, Gariwai tarus
haja mausah babi-babi tuti.
Babi nang pangganalnya, bukah pandahuluannya. Nang lainnya, mairingi di balakang. Nang tahalus, bukah pauncitan.
Liwar sariknya Gariwai wan babi-babi tuti. Sambil manyasah,
ditingkalungakannya tumbak saling gancangan. Tumbak bahulu kayu ulin
tuti tarabang ampah ka burit babi. Tumbak nang curing tuti maricup! Pas
kana burit babi nang pauncitan! Napang ada, satua tuti manggarung saling
nyaringan. Kasakitan. Bukah kada katanahan! Tumbak tuti tatajak di
tamping buritnya. Babi nang lain sasain laju bukahan, masuk hutanan.
***
Ari bamula kadap.
Gariwai bukah tarus, mahingal, manyasahi babi-babi nang masuk ka
hutanan. Inya handak maambil tumbak nang tatajak di tamping burit babi
tuti. Pikirannya harung kada sakira. Dimapa amun tumbak tuti hilang?
Samalam inya hudah dipasani Abahnya: tumbak pusaka tuti jangan sampai
hilang.
Batatangah jam Gariwai mairingi babi-babi tuti. Pas di parak gunung,
babi-babi tuti masuk ka guha. Gariwai tagana di muharanya. Hinak
mahingal. Paluh guguran, katapukan, nang kakaya bigi jagung. Liwar
ngangalnya. Asa handak bulik. Tagal, inya kaingatan pasan Abahnya.
Bagimit inya masuk ka guha. Sasain bakadalam, babi tuti kada talihat
saikung-ikung. Nang ada, lapak batis babi-babi tuti haja di tanah. Lapak
batis babi tuti diiringinya.
Kada saapa, Gariwai batamuan susungaian. Tinggi banyunya, kikira
sabuku lali. Tagal, hinggan situ ti haja lapak batis babinya. Imbah
tuti, kadada lagi. Di subarang susungaian, nang ada bakas lapak batis
manusia haja.
Gariwai mairingi lapak batis manusia nang pinda banyak tuti. Asa
handak tahu inya: siapang, urang manang, ampunnya? Ada kada raraitannya
wan babi nang mambawa tumbaknya?
Kada lawas, ari kadap.
Tang nangapakah ha, tahu-tahu inya ada di padang urang banyak. Tang
ada di kampung urang. Inya kapulingaan. Nang kaya buburak kalingaian.
Tagal, tarus haja inya bajalan padang urang banyak tuti. Bagimit inya
baampah ka rumah nang tumatan jauh pinda pambaiknya. Halaman rumahnya,
tarang, balampu damar. Banyak urang, bagalumuk. Bapandiran. Lalakian,
bibinian, tuha, anum. Nang kaya ada gawi. Gariwai baparak.
“Umpat batakun, nah,” jar Gariwai wan urang tuha nang duduk di palatar.
“Napang ti, Tuh?”
“Rumah siapang nia? Napang pinda rami?”
“Uuuu, niti rumah raja! Raja kami kana musibah. Anak hidin nang bibinian, garing. Luka. Kana tumbak urang!”
“Kana tumbak?”
“Iyih!”
“Umai, alah… Napang ti kisahnya, maka kana tumbak? Jaka anak lalakian, palingan maraga bakalahi,” Gariwai bagaru kapala.
“Anak raja kami ti katuju bamainan di hutanan pang. Jar kakawalannya
ti, maraga maambil buah di kabun urang. Nang ampun kabun, sarik, balalu
ditumbaknya!”
“Uuuh, dintu ah? Kasiannya, lih?” Gariwai unggut-unggut.
“Ujar raja, siapa haja nang kawa manulungi, manambai, cagar dikawinakan wan anak hidin.”
Galudupan hati Gariwai mandangar kisah urang tuha ti. Sikap inya manyahut, “Umai, alah? Kawalah ulun umpat?”
“Kawa banar! Ayuha, nah. Iringi aku. Kita ka anu raja!” Urang tuha tuti manarik tangan Gariwai.
Raja himung banar batamuan Gariwai. Dibawanya Gariwai ka kaguringan
anaknya. Gariwai malihat, kacukingan ha tumbaknya di tamping burit putri
raja tuti. Tumbak pusaka barian Abahnya.
“Han, liat... Anakku nia matan kamarian tadi manangis haja. Maarit
sakit. Napang, tumbak ti tatajak di awaknya. Dua-talu ikung hudah nang
handak mancabut tumbak tuti, kada hingkat! Harung banar aku maliat.
Amunnya kawa mancabut, ikam kuambil minantu!” jar raja.
Mandangar ujar raja tuti, napang ada, pada kada katikuan ha lihum Gariwai.
“Inggih, Paduka ai. Tagal, ulun ada sarat...” Gariwai pinda musti banar. Pantar nang kaya panambaan babanaran.
“Napang ti, saratnya? Sambat ha.”
“Damia, Paduka ai. Asa: siapakan kain hirang tujuh lambar, panjang
asing-asingnya tujuh dapa. Dua: bumbung haur, satatak. Talu: siapakan
gamalan wan nayaganya. Nang kaampat: siapakan kapur kinangan wan kumpai
maling.”
“Tuti haja ah?” Raja takurihing takang.
“Inggih, tuti haja. Wayah ulun batatamba kaina, bunyiakan gamalan
hangkui-hangkui. Hampai ulun tuntung batatamba,” jar Gariwai, pinda ahli
banar.
Kada lawas, sarat nang dipinta Gariwai hudah ada. Gamalan, nang
kakaya babun, sarun, agung, kangsi, sarunai, dibunyiakan nayaganya
saling hangkuian. Nang kaya urang badamuluk, ha. Kadada nang hingkat
malihat Gariwai batatamba. Napang, wadahnya batukup tujuh lapis kain
hirang! Dicabutnya tumbak nang tatajak di tamping burit putri raja tuti.
Putri raja bakancahung, kasakitan. Tagal, suaranya kalah wan suara
gamalan nang hangkui banar. Kuriak papar putri raja, kadada nang
mandangarnya!
Luka di awak putri raja dikasainya wan kumpai maling, bacampur kapur
kinangan. Putri raja hinip. Kada sing bunyian lagi. Nang kaya mambuang
kalimpanan, ampih sakit. Lihum bapair ha putri raja ti ka anu Gariwai.
Ubuuui... Galudupan hati Gariwai. Napang, nang lihum ti liwar
langkarnya!
Ngarannya gin putri raja, jar Gariwai dalam hati. Tumbak pusaka
barian Abahnya disimpannya dalam bumbung panjang babungkus kain hirang.
Batatambaan, tuntung. Imbah malihat anaknya wagas, Raja takurihing kada
sing rantian. Kahimungan.
Isuk arinya, istana rami kada sakira. Bakarasmin. Mangawinakan
Gariwai wan putri raja. Gariwai liwar himungnya, nang kaya kaguguran
indaru. Inya kada ingat lagi wan Abahnya, kulawarga wan kabunnya di
banua. Inya hidup nyaman di istana.
***
Gariwai kada ingat lagi, napa maka inya hampai tapabini di banua urang. Tapabini wan putri raja. Hudah babulan-bulan, batahun-tahun, maninggalakan kawitan wan kabun gumbilinya. Hudah baisian anak lalakian saikung.
Wayah manimang anak, kilir-kiliran banyu matanya. Kaganangan inya wan
kawitannya nang lawas ditinggalakan, mahadang inya nang kadada bangsul.
Balalu inya tapikir handak bulik ka banua.
“Aku handak bulik ka banua manjinguk Abah, Ding ai. Ikam umpat ha. Salajur manampaiakan anak kita.”
“Ayuha, Ka ai. Tagal, bapadah dahulu wan Abah,” jar bininya, maraih anak nang dikilik Gariwai.
Wayah tuti jua, Gariwai mandapati raja, mintuhanya.
“Aku akur haja. Bawa ha anak-bini ikam, tampaiakan wan kawitan. Tagal, aku ada sarat...”
“Napa saratnya, Paduka?”
“Sapanjangan jalan ampah bulik kaina, jangan bakaramput wan bini. Tuti haja saratnya.”
“Inggih. Sanggup, Paduka ai. Amun damintu, isuk baisukan kami
tulakan,” Gariwai lihum bapair. Liwar himung, cagar batamuan kawitan wan
kulawarganya.
Subuh bakabut ambun. Dingin mancucuk hinggan tulang. Burung-burung di
rapun kayu karakicauan. Gariwai batalu baranak hudah di jalan nang
dahulu dilaluinya. Gariwai bajalan pandahuluan, sambil mangilik anak.
Bininya mairingi di balakang, sambil guguramai. Nangapa-nangapakah nang
dirawanya. Ada haja nang ditakunakannya wan lakinya. Itulah, inilah.
Gariwai maka am kada kasintakan hinak manjawapi.
“Tuti buah nangapang, Abahnya?” jar bini Gariwai, manunjuk rapun hanau nang buahnya barundun-rundun.
Wayah handak manyahuti, batis Gariwai takait bilaran. Parak
tajarungkup. Untung tangannya sawat bacakut di rapun kayu. Wayah
tamandak ti, manyahut ai inya, satatayuhnya, “Buah timbatu. Umpan babi!”
Imbah Gariwai baucap, saitu-saini bininya nang bungas langkar tuti
ubah, baikungan jadi babi! Damintu jua anaknya, jadi anak babi! Anak
babi tuti malacung pada awak Gariwai, bukah mancincing, sing lajuan,
mairingi umanya masuk ka hutanan!
Napang ada, pada tadangkak ha Gariwai.
Hanyar inya ingat. Tadi inya mangaramputi bininya. Buah hanau, nang
masi disambat timbatu, dipadahakannya umpan babi. Padahal, timbatu ti
umpan musang. Gariwai talanggar pamantang. Talanggar pasan raja.
Imbahnya ti, di hunjuran Maratus, amun ada babi nang pinda akalan, warga sabarataan yakin, tuti juriat Datung Gariwai.***
Kandangan, 5 Nupimbir 2010
Tidak ada komentar:
Posting Komentar