Rabu, 14 Mei 2014

Juriat Datung Gariwai

Kamis, 15 Mei 2014

Oleh : Iwan Yusi

SANJA ari. Langit nang kaya bakalir: habang, nyarak, bacampur habuk. Burung tinjau tarabang saling randahan. Suaranya nang kaya tatangar. Burung tuti hinggap di rapun hanau di higa rumah Gariwai, nang hanyar bulik bakabun.
“Nangapang ti, Gariwai, pinda pusang?” Abahnya batakun.
“Kabun gumbili habis dibulangkir babi!” Gariwai manimbai cangkul parak palatar, sangkal.
“Ulahakan kandang kuliling kabun.”
“Hudah, Bah ai. Hudah bakandang haur. Tagal, babi tuti maakal! Kandang rusak ditampuhnya! Habis akal hudah, nah,” Gariwai mamusut paluh di dahi ka baju tilasan.
“Basabar ha, Nak ai. Mandi gin dahulu. Ari parak Magrip, nah.”
Langit kadap. Angin dingin. Urang naikan ka rumah. Anak katutupi cacaricit di batang tarap.
Gariwai duduk hadap lampu samprung nang diandak di lantai. Abahnya basandar ka tawing halat, paparupus baruku. Hanyar mantuk makanan. Uma Gariwai babasuh piring di pambanyuan.
“Isuk, imbah Asar, tunggui kabun ikam. Bawa nia, nah,” jar Abah Gariwai, manyurung tumbak. “Tagal, jangan dihilangakan. Niti tumbak pusaka, paninggalan kai ikam. Apik-apik maharagu.”
Gariwai unggut-unggut.
Isuknya, imbah Asar, Gariwai hudah di kabun. Inya singhaja basimpan di higa rapun kuwini nang ganal. Kada lawas, kadangaran bunyi batis babi datang. Bapuluh-puluh ikung, bajurut masuk kabun!
“Huuaaaaahhhh....!!!“ Gariwai kuriak-kuriak mausah babi tuti sambil manyasah wan tumbak.
Mandangar Gariwai bakancahung saling nyaringan, babi-babi tuti bukahan katakutanan. Tagal, nang ngaran hudah kasarikan, Gariwai tarus haja mausah babi-babi tuti.
Babi nang pangganalnya, bukah pandahuluannya. Nang lainnya, mairingi di balakang. Nang tahalus, bukah pauncitan.
Liwar sariknya Gariwai wan babi-babi tuti. Sambil manyasah, ditingkalungakannya tumbak saling gancangan. Tumbak bahulu kayu ulin tuti tarabang ampah ka burit babi. Tumbak nang curing tuti maricup! Pas kana burit babi nang pauncitan! Napang ada, satua tuti manggarung saling nyaringan. Kasakitan. Bukah kada katanahan! Tumbak tuti tatajak di tamping buritnya. Babi nang lain sasain laju bukahan, masuk hutanan.

***

Ari bamula kadap.
Gariwai bukah tarus, mahingal, manyasahi babi-babi nang masuk ka hutanan. Inya handak maambil tumbak nang tatajak di tamping burit babi tuti. Pikirannya harung kada sakira. Dimapa amun tumbak tuti hilang? Samalam inya hudah dipasani Abahnya: tumbak pusaka tuti jangan sampai hilang.
Batatangah jam Gariwai mairingi babi-babi tuti. Pas di parak gunung, babi-babi tuti masuk ka guha. Gariwai tagana di muharanya. Hinak mahingal. Paluh guguran, katapukan, nang kakaya bigi jagung. Liwar ngangalnya. Asa handak bulik. Tagal, inya kaingatan pasan Abahnya. Bagimit inya masuk ka guha. Sasain bakadalam, babi tuti kada talihat saikung-ikung. Nang ada, lapak batis babi-babi tuti haja di tanah. Lapak batis babi tuti diiringinya.
Kada saapa, Gariwai batamuan susungaian. Tinggi banyunya, kikira sabuku lali. Tagal, hinggan situ ti haja lapak batis babinya. Imbah tuti, kadada lagi. Di subarang susungaian, nang ada bakas lapak batis manusia haja.
Gariwai mairingi lapak batis manusia nang pinda banyak tuti. Asa handak tahu inya: siapang, urang manang, ampunnya? Ada kada raraitannya wan babi nang mambawa tumbaknya?
Kada lawas, ari kadap.
Tang nangapakah ha, tahu-tahu inya ada di padang urang banyak. Tang ada di kampung urang. Inya kapulingaan. Nang kaya buburak kalingaian. Tagal, tarus haja inya bajalan padang urang banyak tuti. Bagimit inya baampah ka rumah nang tumatan jauh pinda pambaiknya. Halaman rumahnya, tarang, balampu damar. Banyak urang, bagalumuk. Bapandiran. Lalakian, bibinian, tuha, anum. Nang kaya ada gawi. Gariwai baparak.
“Umpat batakun, nah,” jar Gariwai wan urang tuha nang duduk di palatar.
“Napang ti, Tuh?”
“Rumah siapang nia? Napang pinda rami?”
“Uuuu, niti rumah raja! Raja kami kana musibah. Anak hidin nang bibinian, garing. Luka. Kana tumbak urang!”
“Kana tumbak?”
“Iyih!”
“Umai, alah… Napang ti kisahnya, maka kana tumbak? Jaka anak lalakian, palingan maraga bakalahi,” Gariwai bagaru kapala.
“Anak raja kami ti katuju bamainan di hutanan pang. Jar kakawalannya ti, maraga maambil buah di kabun urang. Nang ampun kabun, sarik, balalu ditumbaknya!”
“Uuuh, dintu ah? Kasiannya, lih?” Gariwai unggut-unggut.
“Ujar raja, siapa haja nang kawa manulungi, manambai, cagar dikawinakan wan anak hidin.”
Galudupan hati Gariwai mandangar kisah urang tuha ti. Sikap inya manyahut, “Umai, alah? Kawalah ulun umpat?”
“Kawa banar! Ayuha, nah. Iringi aku. Kita ka anu raja!” Urang tuha tuti manarik tangan Gariwai.
Raja himung banar batamuan Gariwai. Dibawanya Gariwai ka kaguringan anaknya. Gariwai malihat, kacukingan ha tumbaknya di tamping burit putri raja tuti. Tumbak pusaka barian Abahnya.
“Han, liat... Anakku nia matan kamarian tadi manangis haja. Maarit sakit. Napang, tumbak ti tatajak di awaknya. Dua-talu ikung hudah nang handak mancabut tumbak tuti, kada hingkat! Harung banar aku maliat. Amunnya kawa mancabut, ikam kuambil minantu!” jar raja.
Mandangar ujar raja tuti, napang ada, pada kada katikuan ha lihum Gariwai.
“Inggih, Paduka ai. Tagal, ulun ada sarat...” Gariwai pinda musti banar. Pantar nang kaya panambaan babanaran.
“Napang ti, saratnya? Sambat ha.”
“Damia, Paduka ai. Asa: siapakan kain hirang tujuh lambar, panjang asing-asingnya tujuh dapa. Dua: bumbung haur, satatak. Talu: siapakan gamalan wan nayaganya. Nang kaampat: siapakan kapur kinangan wan kumpai maling.”
“Tuti haja ah?” Raja takurihing takang.
“Inggih, tuti haja. Wayah ulun batatamba kaina, bunyiakan gamalan hangkui-hangkui. Hampai ulun tuntung batatamba,” jar Gariwai, pinda ahli banar.
Kada lawas, sarat nang dipinta Gariwai hudah ada. Gamalan, nang kakaya babun, sarun, agung, kangsi, sarunai, dibunyiakan nayaganya saling hangkuian. Nang kaya urang badamuluk, ha. Kadada nang hingkat malihat Gariwai batatamba. Napang, wadahnya batukup tujuh lapis kain hirang! Dicabutnya tumbak nang tatajak di tamping burit putri raja tuti. Putri raja bakancahung, kasakitan. Tagal, suaranya kalah wan suara gamalan nang hangkui banar. Kuriak papar putri raja, kadada nang mandangarnya!
Luka di awak putri raja dikasainya wan kumpai maling, bacampur kapur kinangan. Putri raja hinip. Kada sing bunyian lagi. Nang kaya mambuang kalimpanan, ampih sakit. Lihum bapair ha putri raja ti ka anu Gariwai. Ubuuui... Galudupan hati Gariwai. Napang, nang lihum ti liwar langkarnya!
Ngarannya gin putri raja, jar Gariwai dalam hati. Tumbak pusaka barian Abahnya disimpannya dalam bumbung panjang babungkus kain hirang. Batatambaan, tuntung. Imbah malihat anaknya wagas, Raja takurihing kada sing rantian. Kahimungan.
Isuk arinya, istana rami kada sakira. Bakarasmin. Mangawinakan Gariwai wan putri raja. Gariwai liwar himungnya, nang kaya kaguguran indaru. Inya kada ingat lagi wan Abahnya, kulawarga wan kabunnya di banua. Inya hidup nyaman di istana.

***

Gariwai kada ingat lagi, napa maka inya hampai tapabini di banua urang. Tapabini wan putri raja. Hudah babulan-bulan, batahun-tahun, maninggalakan kawitan wan kabun gumbilinya. Hudah baisian anak lalakian saikung.
Wayah manimang anak, kilir-kiliran banyu matanya. Kaganangan inya wan kawitannya nang lawas ditinggalakan, mahadang inya nang kadada bangsul. Balalu inya tapikir handak bulik ka banua.
“Aku handak bulik ka banua manjinguk Abah, Ding ai. Ikam umpat ha. Salajur manampaiakan anak kita.”
“Ayuha, Ka ai. Tagal, bapadah dahulu wan Abah,” jar bininya, maraih anak nang dikilik Gariwai.
Wayah tuti jua, Gariwai mandapati raja, mintuhanya.
“Aku akur haja. Bawa ha anak-bini ikam, tampaiakan wan kawitan. Tagal, aku ada sarat...”
“Napa saratnya, Paduka?”
“Sapanjangan jalan ampah bulik kaina, jangan bakaramput wan bini. Tuti haja saratnya.”
“Inggih. Sanggup, Paduka ai. Amun damintu, isuk baisukan kami tulakan,” Gariwai lihum bapair. Liwar himung, cagar batamuan kawitan wan kulawarganya.
Subuh bakabut ambun. Dingin mancucuk hinggan tulang. Burung-burung di rapun kayu karakicauan. Gariwai batalu baranak hudah di jalan nang dahulu dilaluinya. Gariwai bajalan pandahuluan, sambil mangilik anak. Bininya mairingi di balakang, sambil guguramai. Nangapa-nangapakah nang dirawanya. Ada haja nang ditakunakannya wan lakinya. Itulah, inilah. Gariwai maka am kada kasintakan hinak manjawapi.
“Tuti buah nangapang, Abahnya?” jar bini Gariwai, manunjuk rapun hanau nang buahnya barundun-rundun.
Wayah handak manyahuti, batis Gariwai takait bilaran. Parak tajarungkup. Untung tangannya sawat bacakut di rapun kayu. Wayah tamandak ti, manyahut ai inya, satatayuhnya, “Buah timbatu. Umpan babi!”
Imbah Gariwai baucap, saitu-saini bininya nang bungas langkar tuti ubah, baikungan jadi babi! Damintu jua anaknya, jadi anak babi! Anak babi tuti malacung pada awak Gariwai, bukah mancincing, sing lajuan, mairingi umanya masuk ka hutanan!
Napang ada, pada tadangkak ha Gariwai.
Hanyar inya ingat. Tadi inya mangaramputi bininya. Buah hanau, nang masi disambat timbatu, dipadahakannya umpan babi. Padahal, timbatu ti umpan musang. Gariwai talanggar pamantang. Talanggar pasan raja.
Imbahnya ti, di hunjuran Maratus, amun ada babi nang pinda akalan, warga sabarataan yakin, tuti juriat Datung Gariwai.***

Kandangan, 5 Nupimbir 2010



Tidak ada komentar:

Posting Komentar

Suasana di Halaman Belakang MTsN 3 Hulu Sungai Selatan

 Senin, 10 Maret 2025 Suasana di halaman belakang Madrasah Tsanawiyah Negeri (MTsN) 3 Hulu Sungai Selatan (HSS), yang ada di sekitaran RT 3 ...